Uygulamalı Davranış Analizi ile İlgili Araştırmalar

Uygulamalı Davranış Analizi (kısaca UDA) sosyal iletişim için toplumsal açıdan önemli olan davranışların değiştirilmesi ilkesine dayanır. Bu alanda çalışan uzmanlara ise davranış analisti denilmektedir. UDA otizm tedavi sürecinde hedeflenen davranışlara ulaşmada, olumsuz davranışları iyileştirmede ve tedavi sürecinin takibinde son derece etkilidir.

Davranış Bilimi Tarihçesi

Davranış biliminin birkaç yüzyıla dayanan bir geçmişi vardır. Günümüzde ABD’ de 5 binin üzerinde sertifikalı davranış analisti bulunmaktadır. UDA birliklerinin kurulumu ile ilgili kronolojik sıralama ise;

1957’de ABD Davranışın Deneysel Analizi Cemiyeti
1964’de ABD’de 25 numaralı davranış analizi bölümü
1965’de İngiltere’de Davranışın Deneysel Analizi Grubu
1973’de Norveç Davranış Analizi Birliği
1974’de ABD’de Uluslararası Davranış Analizi Birliği
1975’de Meksika Davranış Analizi Birliği
1983’de Japonya Davranış Analizi Birliği
1998’de ABD’de Davranış Analizi Sertifika Kurulu
2002’de Avrupa Davranış Analizi Birliği kurulumu şeklindedir.

Uygulamalı davranış analizi çalışmalarında ilk kez hayvanlar üzerinde deneyler yapılmış, elde edilen bulgular insan davranışları üzerinde uygulanmıştır. Tarihte B.F. Skinner’in erken dönem çalışmalarından yola çıkarak UDA çalışmalarının başladığı görülmektedir. Farklı yaş grubundaki bireylerin yeni davranışlar edinmesi, sorunlu davranışlarının azaltılması ve değiştirilmesinde etkilidir.

Uygulamalı Davranış Analizinin Hedefleri

Uygulama davranış analizinin hedeflerinin temelinde otizmli çocuklarda uygun davranışları arttırmaya, uygun olmayanları azaltmaya ve yeni davranışlar kazandırmaya yönelik faaliyetler yatar. Bu hedefler aşağıdaki gibidir:

Uygun olmayan davranışları azaltmak ve önlemek
Var olan uygun davranışları artırmak ve yeni davranışlar kazandırmak
Uygun davranışların kalıcılığını ve genellenmesini sağlamak

Her birinde kullanılan teknikler farklıdır. Amaç bireyin davranışlarını anlamak ve iyileştirip geliştirmektir. Psikolojinin birçok dalında aynı hedef benimsense de UDA sosyal açıdan sorunlu davranışlar üzerinde durduğundan ve hedef davranışlar edindirmeyi amaçladığından diğer psikoloji dallarından ayrılır.

uygulamalı davranış analizi_araştırmalar

Otizmde Uygulamalı Davranış Analizi Aşamaları

Gözlem yapmak

Otizmli bir çocuğa uygulanacak UDA’da ilk aşama gözlemle başlar. Otizmli çocuğun birçok ortamda sergilediği davranışlar gözlemlenir. Sorunlu davranışlar, geliştirilmesi gereken davranışlar ve eksik davranışlar tespit edilir. Davranışın şiddeti terapi yönteminin etkinliği açısından önemlidir.

Gözlem teknikleri; anektod kaydı, olay sıklık kaydı, süre kaydı, bekleme süre kaydı, aralık kaydı, zaman örneklemesi kaydı, beceri analizi ve kalıcı ürün kaydıdır.

Davranışsal amacı tanımlamak

Davranışsal amacın tanımlanma aşamasında hedef davranış tanımlanır ve hedef davranışlar tanımlanırken birey, davranış, koşul ve ölçüt kriterleri kullanılır.

Uygulanacak programı hazırlamak ve uygulamak:

Uygulanacak programın hazırlanması ve uygulanması ise son aşamadır. Sorunlu davranışları azaltmak ve değiştirmek için hangi yöntemin uygulanacağına karar verilir. Karar vermede gözlem çok önemlidir.

Pekiştireç kullanma veya yardım ve ipuçlarının kullanılması ile çocuğun hoşlandığı ve hoşlanmadığı şeylerin tespiti bireyin doğrudan ödüllendirilmesi pekiştirgeci ile tespit edilir. Pekiştireçlerin belirlenmesinde en çok dikkat edilmesi gereken husus her çocuğun birbirinden farklı olduğudur, kimi çocuk ödül olarak oyuncakla oynamayı tercih ederken kimi çocuk annesiyle vakit geçirmekten keyif alıyor olabilir. Ödüllerin çocukların özel ihtiyaç ve isteklerini karşılayacak şekilde belirlenmesi önemlidir.

Yardım ve ipuçları yeni davranışların kazanılmasında kullanılır. Doğal yardım, sözel yardım, fiziksel yardım, işaret yardımı ve model olma şeklinde yapılan yardımlarla hedef davranışlar otizmli çocuğa kazandırılır.

Uygulama süresi boyunca eğitimci kayıt tutar ve uygulamanın ne derece etkili olduğuna bakar. Gerektiğinde yöntem değiştirerek başarıya ulaşana dek UDA uygulanır.