Problem davranışlar, genel olarak çocuğun eğitim, öğrenim, beceri geliştirme sürecini olumsuz etkileyen, kendisine ve çevresine zarar verme ya da rahatsızlık vermeye sebep olan davranışlardır. Bu tür davranışlar genellikle okul öncesi eğitiminde ya da okul çağında ortaya çıkar. Önlem alınmadığı takdirde çocukların gelişimlerini olumsuz etkileyeceğini belirtmek gerekir.

Problem davranışlar genellikle 10 yaş altında ortaya çıksa da çocukluğun her evresinde görülebilmektedir. Bu davranışların birçok sebebi olabilir. Çocuğun psikolojik özellikleri, aile ortamında yaşadıkları, okul ile uyumsuz olmasına sebep olan durumlar, kötü rol model alma, kitle iletişim araçlarının etkileri ve birçok etken çocuklarda sürekli olarak tekrarlanan problem davranışlar oluşturabilir.

Problem Davranışların Etkileri Nelerdir?

Öğrenmenin ve beceri gelişiminin engellenmesi
Sosyal çevreyle uyumsuzluk
Akranları tarafından dışlanma
Yetenekleri kullanamama ve yeni yetenekler edinememe
Sosyal gelişimin sekteye uğraması

Problem Davranışların Sebepleri Nelerdir?

Çocukların problem davranışlar geliştirmiş olmalarının birçok sebebi olabilir. Belirtildiği gibi aileden, okuldan ya da çeşitli dış etkenlerden kaynaklı durumlar sürekli olumsuz davranışlara sebep olabilmektedir. Ancak davranışların oluşmasına sebep olan etkenler ile çocukların bu davranışları sergilemesinin sebeplerini birbirinden ayırt etmek gerekir. Çocuklar genellikle aşağıdaki sebeplerden ötürü sorun davranış gösterirler.

Kendilerini ifade etmek
İlgi çekmek
İstedikleri bir şeyi yerine getirtmeye çalışmak
Yetersizlik hissi
Ortamı sevmeme ya da uyumsuzluk
Sevilmeyen bir kişinin ortamda bulunması
Sevilmeyen bir nesnenin ortamda bulunması

Çocuklar bu tür sebeplerden ötürü problem davranışlar olarak adlandırılan davranış biçimlerini tekrarlarlar. Öğretmenlerin yapması gereken tekrarlanan davranışın sebebini seçmek ve bu sebepleri ortadan kaldırmak ya da çocuğun durumu kabullenmesini sağlamaktır.

Problem Davranışlar Nasıl Önlenir?

Her şeyden önce, çocuğun sürekli olarak gösterdiği sorunlu davranışın sebebi bulunmalı ve bu sebebin ortadan kalkması sağlanmalıdır. Örneğin çizgi filmler ve diğer televizyon programları çocukları kötü etkileyebilmektedir. Bu programlar çocukların kötü rol model almasına sebep olur. Eğer kitle iletişim cihazlarıyla ilgili bir sorun varsa, çocuğun bu cihazlarla olan iletişimi sınırlandırılmalıdır.

Sorun davranışların değiştirilmesi için uzmana başvurmak gerekebilir. Fakat öğretmen burada ilk müdahaleyi yapması gereken kişidir. Eğer hiperaktivite gibi psikolojik bir durum yoksa, çocuğun problem davranışlar çocuğun ailesi, arkadaşları, öğretmeni ve çevresi ile olan etkileşiminden ya da kitle iletişim araçlarından kaynaklanmaktadır. Öğretmenin burada yapması gereken ilk şey sebebi tespit etmek ve davranış değiştirmeye yönelik girişimlerde bulunmaktır. Davranış değiştirmeye yönelik belli başlı yöntemler bulunmaktadır.

Davranış Değiştirme Yöntemleri

Çocuklardan biri ya da birkaçı olumsuz davranışlar gösteriyorsa, öğretmenin yapması gereken ilk şey bu davranışların tekrarlamasını ve süreklilik kazanmasını önlemektir. Ancak bunu yaparken kesinlikle çocuklar üzerinde bir korku unsuru yaratılmamalıdır. Fiziksel ve psikolojik şiddet kısa vadede davranışları engellemiş gibi görünse de uzun süreçte daha büyük krizlere yol açabilir. Hatta çocukların hayatları boyunca kurtulamayacakları travmalara sebep olabilir. Bu yüzden şiddetten, çocukta korkutucu bir etki yapacak davranışlardan kaçınmak, çocukları olumlu yönde telkin ederek bu davranışların sürekliliğini engellemek ve değiştirmek gerekecektir.

1) Davranış Zincirini Kırmak

Belirtildiği gibi, problem davranışların önüne geçmenin en etkili yollarından biri bu davranışların sürekliliğini ortadan kaldırmaktır. Bu da ancak davranış zincirini kırma yöntemi ile mümkün olabilmektedir.

Yakınlık kontrolü, davranış zincirini kırmak için yapılacak ilk eylemdir. Öğretmen burada çocukla sakin bir biçimde iletişim kurmayı dener. Sınıftaki gürültü, öğretmenin genele olan hitabı çocuğun kötü güdülenmesine ve davranış kalıplarını tekrarlamasına sebep olmuş olabilir. Ancak öğretmenin çocuk ile iletişim kurması davranış zincirinin kırılmasını sağlayabilir.

Sorunlu davranışların tekrarlanmasını sağlayan uyaranları ortadan kaldırmak da davranış zincirini kırmak için etkili olacaktır. Örneğin çocuğun reaksiyon göstermesine sebep olan bir nesne varsa, nesnenin yerini değiştirmek etkili olabilir. Çocukta simetri hastalığı gibi bir bozukluk varsa, nesneleri simetrik hâle getirmek etkili olabilir. Uyaranı ortadan kaldırmak ya da yerini değiştirmek davranışların tetiklenmesinin önüne geçebilir ve olumsuz davranışlar zincirinin kırılmasına yardımcı olabilir.

Ancak davranış zincirini kırmanın en iyi yolu öğretmenin öğrenciyle doğru bir biçimde iletişime geçmesidir. Problem davranışlar sergileyen çocuk, kendisiyle olumlu bir şekilde iletişime geçildiğinde ve çözüm önerileri sunulduğunda bu davranışların önüne geçebilir. Ne olursa olsun burada çocuğu suçlama ya da sorumlu tutma eğilimi göstermemek, davranışların sebeplerini anlayarak ortadan kaldırmaya ya da reaksiyonu azaltmaya çalışmak gerekmektedir.

2) Pekiştirme

Pekiştirme yöntemi çocuğun olumlu güdülenmesini ve problem davranışların önüne geçmesini sağlayabilir. Pekiştirmenin temel amacı uygun olmayan davranışların azaltılması ve çocuğun bunun yerine olumlu, uygun davranışlar edinmesinin sağlanmasıdır. Pekiştirme eyleminde davranışların önlenmesinin ve azaltılmasının belli bir süreci vardır. Aşağıdaki aşamalardan sonra çocukların olumsuz davranışları kaybolabilir ve bunun yerine olumlu davranışlar edinmeleri sağlanabilir. Pekiştirme sürecinin büyük bir titizlikle yerine getirilmesi de son derece önemlidir.

Ayrımlı Pekiştirme
Sönme
Hoşa Giden Uyaranı Çekme

Pekiştirme sürecinin bir ödül-ceza mantığıyla ilerlediğinden bahsetmek mümkündür. Ancak ceza kesinlikle öğrenciyi kötü etkileyecek bir şey olmamalıdır. Örneğin ödül olarak hoşa giden bir uyaran veriliyorsa, öğrenciyi olumlu davranmadığında bu uyarandan mahrum bırakmak ceza olarak uygulanabilir. Ancak bu çocuğun psikolojisini kötü etkiliyorsa yöntemi gözden geçirmek gerekecektir. Ceza olarak hoşa giden bir uyarandan mahrum bırakmak yerine, fiziksel bir ceza kesinlikle uygulanmamalıdır.

Kaynaklar: