Problem Davranış Nedir? Sebepleri Nelerdir?

Okul, bireyin sosyalleşmesi ve iletişim becerilerini geliştirmesi için önemli bir ortamdır. Aile ortamından sonra birey için en önemli gelişim alanının okul olduğu söylenebilir. Çocuk burada doğru bir şekilde eğitim alır, öğretmeni ve arkadaşlarıyla iletişim kurmayı başarırsa kişilik oluşumu olumlu tamamlanacak ve okuma yazma başta olmak üzere çeşitli becerileri kazanacaktır.

Ancak okul öncesi ve okul çağındaki çocuklarda eğitimi ve iletişimi engelleyen bazı davranışlar görünebilmektedir. Çocuğun eğitim almasını, sosyal becerilerini geliştirmesini engelleyen ve bulunduğu ortamı kötü etkilemesine sebep olan bu davranışlar problem davranış olarak adlandırılır. Bu tarzda problem davranışlar gösteren bir çocuğun iyi yönlendirilmesi, gerektiği takdirde bir uzmandan yardım alınması gerekir.

Problem Davranış Nedir?

Problem davranış çocuğun sosyal ilişkilerine, iletişimine ve öğrenmesine engel olan, kendine, ailesine, yaşıtlarına ve yetişkinlere zarar vermesine sebep olan, süreklilik hâlini kazanmış davranışlardır. Genellikle öfke nöbetleri ve şiddet eğilimiyle ortaya çıksa da, bazı durumlarda uzun ağlama krizleri gibi reaksiyonlar ortaya çıkabilir. Problem davranış çözülmediği sürece çocuğun gelişimini tamamlaması imkânsız olacaktır.

Problem davranışlar her şeyden önce çocuğun var olan becerilerini kullanmasını engeller. Bu davranış kalıplarına sahip olan çocuklar becerilerini kullanmadıkları için bir süre sonra pratik yeteneklerini kaybetme riski taşımaktadır. Örneğin çatal ve kaşık kullanarak yemek yeme yetisine sahip bir çocuk problem davranışlara sahipse, elindeki çatal ve kaşığı yemek yemek için değil ses çıkarmak için kullanacaktır.

Bu davranış kalıpları çocukların becerilerini kullanmalarına engel olduğu gibi, yeni beceriler kazanmasını da engeller. Çünkü sürekli tekrarlayan sorun davranışlara sahip olan çocuklar deneyim ya da öğretim yoluyla yeni beceriler kazanmaya açık olmayacak, öfke nöbetleri ve davranış sebebiyle gösterilen diğer reaksiyonlar bunu engelleyecektir.

Zarar verme eğilimi de problem davranışlara sahip olan çocuklarda görülen bir şeydir. Çocuk kendisine ya da yakınındakilere zarar verme eğilimine sahiptir ve bu ciddi bir tehlike arz etmektedir. Birçok çocuğun kendine vurarak, kendini yerlere atarak ve bunun gibi davranışları alışkanlık hâline getirerek zarar gördüğü, bunlara sebep olan öfke nöbetlerine çok sık yakalandığı bilinmektedir.

Davranış bozukluklarına sahip olan bir çocuk doğal olarak çevresiyle de uyumlu olmayacaktır. Sık sık çığlıklar atmak, nesneleri vurarak ses çıkarmak, insanlara zarar vermeye çalışmak gibi sürekli davranışlar çocuğun çevreyle olan uyumunu kötü etkiler. Bu durum çocukların sosyal gelişimi açısından büyük bir risk taşımaktadır. Çünkü sürekli olarak tekrarlanan bu davranışlar çocuğun akranları tarafından ilgi çekmesini ve arkadaş edinmesini engelleyecektir.

Problem davranış sahibi olan çocuklar kendileri ve çevreleri için tehlike arz edebilir. Bu çocukların zarar verme eğilimi yüksektir. Arkadaşlarına, yetişkinlere, kendilerine, tanımadıkları insanlara çeşitli nesneler yoluyla zarar verebilirler. Ayrıca insanları sürekli olarak rahatsız etme ihtiyacı duymaları da mümkündür.

Problem Davranışların Nedenleri Nelerdir?

Problem davranış olarak adlandırılan davranış kalıplarının çoğu okul öncesi eğitiminde ya da okul yıllarında ortaya çıkar. Bunun sebebi çocuğun ilk defa aile ortamı dışında bir yerde uzun süre geçirmesi ve insanlar ile bir arada olmasıdır. Çeşitli sorunlar bu süreçte gün yüzüne çıkabilir ve çocuğun sorunlu davranış kalıpları göstermesine sebep olabilir.

Bununla birlikte problemli davranışların sebepleri okul dışı ve okul içi etmenler olmak üzere ikiye ayrılır.

Okul Dışı Etmenler:

Ailenin Etkisi: Yapılan araştırmalar problem davranışların büyük ölçüde ailenin özelliklerinden kaynaklandığını gözler önüne sermektedir. Çocuk doğrudan şiddet görmese bile, rol model alınan kişinin sesini yükselterek konuşması, bağırması çocuğun bu davranışlara sahip olmasına sebep olabilir. Aile ortamında sık sık tartışma olan çocukların sorunlu davranış kalıplarına sahip oldukları da bilinmektedir.

Aileden kaynaklı olan diğer faktörler ise çocuğun normalin üstünde disipline edilmeye çalışılması ya da hiç disipline edilmemesidir. Aile ortamında aşırı baskı altında olan çocuklar, başka bir ortama girdiklerinde bu baskının yokluğunu hissedecekleri için sorunlu davranışlar gösterebilirler. Tam tersi bir durum söz konusuysa, disipline edilmemiş çocukların ilk defa bir sosyal ortamda bulunmanın verdiği etkiyle problemli davranışlar gösterdikleri bilinmektedir.

Aile içinde fiziksel ya da psikolojik şiddet söz konusuysa, çocukların problemli davranışlara sahip olmamaları beklenemez. Bu şiddet çocuğa yönelik olmasa bile, şahit olunan şeyler çocuğu etkileyecek ve problemli bir şekilde davranmasına sebep olacaktır. Dolayısıyla ailenin tutumu, özellikleri ve aile ortamında sürekli olarak tekrarlanan hareketler çocuğun problemli davranışlar edinmesine sebep olabilir.

Kitle İletişim Araçları: Televizyon, internet gibi kitle iletişim araçları çocukların sorunlu davranışlara sahip olmasında oldukça etkilidir. Sıradan bir reklam filmi bile çocuğu kötü etkileyebilir ya da yanlış bir davranış biçimini rol model almasına sebep olabilir. Televizyonda yayınlanan çizgi filmlerin önemli bir kısmında şiddet içeriği bulunmaktadır. Ayrıca çizgi film karakterlerinin rolleri çocuklara kötü rol model olacak ve problem davranış geliştirmelerine sebebiyet verecek özelliktedir. Çizgi filmler ile uzun zaman geçiren çocuklarda çeşitli sorunlu davranışların görüldüğü bilinmektedir.

Bilgisayar, tablet, telefon gibi internet erişimine ya da oyun oynama imkânına sahip cihazlar da çocuklarda olumsuz davranışların gelişmesine sebep olabilmektedir. Çocukların bu tür cihazlarla olan ilişkisi sınırlandırılmalı, kullandıkları program, oyun ve uygulamalar tamamen ailelerin gözetiminde olmalıdır. Çocuklar seviyesi ne olursa olsun şiddet içerikli oyunlardan ve uygulamalardan uzak tutulmalı, zekâ geliştirici oyunlara yönlendirilmelidir.

Okul İçi Sebepler:

Okulun Özellikleri: Okulun sahip olduğu fiziksel ve kültürel özellikler de çocuğun olumsuz, sorunlu davranışlar geliştirmesine sebep olabilmektedir. Örneğin okul mevcudu kalabalıksa, sınıflarda normal kapasitenin üzerinde öğrenci bulunuyorsa, okulun fiziksel özellikleri yetersizse ve bunun gibi durumlar söz konusuysa okulda okuyan çocuklarda problem davranışlar görülebilir. Çünkü çocuklar burada ev ortamındaki konforu arayacak, eve dönmek isteyecek ve bulundukları çevreden kurtulmak için reaksiyon gösterecektir. Bu durum süreklilik kazandığında ise çocuk bir problem davranış edinmiş olur. Ayrıca okul mevcudunun sosyal ve kültürel özellikleri de büyük öneme sahiptir. Çocuklar kendi ailelerinden farklı kültürel özelliklere sahip bir çoğunluğun içinde problem davranış gösterebilirler.

Öğretmenden Kaynaklanan Nedenler: Öğretmen-öğrenci ilişkisi yanlış bir doğrultuda ilerliyorsa çocuklarda olumsuz davranışların görülmesi mümkündür. Öğretmen çocuklara karşı ilgisiz davranıyor, olmaması gereken bir üslupta konuşuyor, fiziksel ya da sözlü şiddet uyguluyorsa bu durum çocuklarda sorunlu davranışların ortaya çıkmasına sebep olabilir. Özellikle öğretmen öğrencilerin gözünde bir korku unsuruysa, bu tür davranışların gelişmesi kaçınılmaz olacaktır.

Kaynaklar: