Otizmli Bireyin Kendi İhtiyaçlarını Karşılayabilmesi

Her birey gibi otizmli bireylerin de kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmesi ve kendi kendilerine yetebilmesi gerekmektedir. Otizmli bireyin kendi kendine yetebilmesi için gerek ailesi ile birlikte gerek eğitim uzmanları ile birlikte öğrenmesi ve geliştirmesi gereken kabiliyetler bulunmaktadır.

Otizmli Bireyin Kendi İhtiyaçlarını Karşılayabilmesi Neden Zordur?

Otizm, fiziksel ve zihinsel pratiklerin gelişmesini engelleyen bir rahatsızlıktır. Temelde nörolojik bir bozukluğa dayanır. Bu rahatsızlığın sebebi beynin farklı kısımlarının aynı anda harekete geçmemesidir. Beynin çalışmasındaki organizasyon eksikliği, otizmli bireylerin fiziksel ve zihinsel işlevlerini yerine getirmelerini ve en nihayetinde gündelik ihtiyaçlarını kendi başlarına karşılayabilmelerini engeller. Otizmli bireyler kendi ihtiyaçlarını karşılamakta zorlanabilirler.

Otizm tedavisi, hastalığı ortadan kaldırmaya değil, bireyin otizm sebebiyle sahip olmadığı davranış ve pratikleri kazandırmaya dayalıdır. Dolayısıyla otizmli bir çocuğun hayatını devam ettirebilmesi ve zihinsel, fiziksel pratiklere sahip olabilmesi için kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmesi ile ilgili becerilerin kazandırılması gerekir. Eğitim ve terapi çalışmalarının temeli bu düşünce olmalıdır. Çeşitli motor beceriler ve diğer pratikler iyi bir eğitim ile kazandırılabilir.

Her insanın gelişim süreci boyunca kazandığı bazı beceriler vardır. Normal bir gelişim sürecine sahip olan bireyler, bu temel becerileri gözlem, taklit ve telkin yoluyla kazanabilir. Ancak otizmli bireylerin bu becerileri kendi başlarına kazanmaları imkansızdır. Bu yüzden söz konusu becerilerin kazandırılması için eğitim ve terapi çalışmalarının yapılması gerekir. Bu beceriler fiziksel ve sosyal beceriler olarak adlandırılabilir.

Küçük ve Büyük Kas Sistemleri

Yemek yeme, yürüme, koşma, çatal kaşık kullanma gibi faaliyetler fiziksel beceriler kapsamında değerlendirilir. Parmak işareti beceresinin gelişmesi küçük kas sisteminin gelişmeye başlamsının da ilk adımıdır. Bu faaliyetler motor beceriler olarak adlandırılır. Bedenin bu faaliyetleri yerine getirmesi için ayrıca düşünmeye ve karar vermeye ihtiyacı yoktur. Beden, tüm bu becerileri otomatik olarak yerine getirir. Otizmli çocuklarda motor beceriler kas taklit yöntemiyle kazandırılır.

Fiziksel becerilerin kazandırılmasında büyük ve küçük kas taklidi olmak üzere iki ana başlık vardır. Yürümek, koşmak, dengede durmak gibi faaliyetler kalın kaslarla yapıldığı için bunların kazandırılması “büyük kas taklidi” olarak adlandırılır. Çatal-kaşık kullanımı, kalem kullanımı ve diğer el becerileri ise küçük kas taklididir.

Kas taklidi faaliyetlerinde terapistin yapması gereken otizmli bireyin bu faaliyetleri yerine getirmesini sağlamaktır. Örneğin yürüme becerisi geliştirilirken çocuğa fiziksel olarak yardım edilmeli ve bu belli bir pratik kazanana kadar sürekli olarak yapılmalıdır. Bir süre sonra fiziksel becerilerin kazanıldığı ve çocuğun bunu yardım almadan yapabildiği görülecektir.

Kendi İhtiyaçlarını Karşılayabilmesi Sosyal Beceriler Açısından Neden Önemlidir?

İletişim faaliyetleri sosyal beceriler başlığı altında değerlendirilir. Otizmli çocukların önemli bir kısmı konuşma, algılama ve iletişim kurma konusunda sorunlar yaşamaktadır. Çocukların sosyal ihtiyaçlarını kendi başlarına karşılayabilmeleri için bu konulardaki eksikliklerin giderilmesi gerekir. Sosyal becerilerinin kazandırılması için dil becerilerinin geliştirilmesi, konuşma ve iletişim bozukluklarının düzeltilmesi gerekmektedir.

Sosyal becerilerin geliştirilmesi için öncelikle alıcı dil becerilerinin gelişmesi gerekir. Etraftaki sesleri ve uyaranları algılayıp yorumlamadan konuşma ve iletişim kurma pratiğinin geliştirilmesi mümkün değildir. Bu yüzden otizmli bireylerde ilk olarak alıcı dil becerilerinin geliştirilmesi gerekir.

Bu süreçte ilk olarak telaffuzu kolay, tek heceli sözcükler bulunabilir. Kelimeler karşılık geldikleri nesneler ile eşleştirilerek çocuğun öğrenmesi sağlanabilir. Çocuk gelişme gösterdikçe daha karmaşık kelimeler öğretilerek gelişim seviyesine göre cümle kurulumu gösterebilir. Bu süreç doğru bir biçimde uygulandığında çocukların sosyal beceri kazanmaları mümkün olacaktır.

Beceri Kazandırmada Nelere Dikkat Edilmelidir?

Uyaran kullanımı, otizmli çocukların öğrenme sürecinde son derece önemlidir. Beceri kazandırma eğitimi, küçük parçalara bölünerek uygulanmalı ve çocuklar yerine getirdikleri beceriler için ödüllendirilmelidir. Yerine getiremedikleri zaman ise nasıl yapacakları tekrar gösterilmeli ancak kesinlikle “ceza” olarak algılanabilecek hiçbir yöntem uygulanmamalıdır. Çocuklar becerileri herhangi bir uyaran olmadan yerine getirdikleri zaman ödül olarak kullanılan pekiştireçler sistemli bir biçimde kesilebilir. Pekiştireç seçiminde fiziksel ve söz pekiştireçleri kullanılarak etki sağlanabilir.

Kaynaklar

Figen Turan & Meral Çilem Ökçün Akçamuş / Otistik Spektrum Bozukluğu Olan Çocuklarda Taklit Becerileri ve Taklidin Alıcı-İfade Edici Dil Gelişimi ile İlişkilerinin İncelenmesi:

http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:yIy1MtzdJlwJ:www.turkpsikiyatri.com/Data/UnpublishedArticles/4b422d.pdf+&cd=3&hl=tr&ct=clnk&gl=tr