Otizmli bireyler ile iletişim kurmak için farklı yollardan yardım alınabilir. Konuşma ile iletişim her zaman çok kolay olmamaktadır. Bireyi konuşmaya teşvik etmek için veya konuşamayan otizmli bireyler için görsel destek sistemlerinden yararlanarak etkinlik çizelgeleri oluşturulabilir. Bu etkinlik çizelgeleri bireyin öğrenim sürecindeki geçiş aşamalarında problem olacak davranışlarının azaltılmasına yönelik olarak yapılan bir çalışmadır.
Etkinlik çizelgesinin asıl amacı tüm gün içerisinde yapılacak olan etkinliklerin belli bir sıraya konularak bu sırada uygulanmasını sağlamaktır. Çizelge hazırlanırken resim ve sözcüklerden yararlanılır. Bu sayede birey gün içerisinde karşılaşabilmesi muhtemel aksaklıklara da kısmen hâkim olur ve bir aksilik yaşandığında oluşacak huzursuzluğun üstesinden rahatça gelebilir.
Etkinlik çizelgelerinin etkili bir şekilde kullanılabilmesi için belli bir sıralamanın izlenmesinde yarar vardır. Bu konu üzerinde büyük çalışmalar hazırlayan Banda ve meslektaşları etkinlik çizelgelerini verimli bir şekilde oluşturabilmek için temel basamaklar belirlemişlerdir.
İlk olarak hedeflenen geçiş davranışları üzerinde durulmalı ve bunlar belirlenmelidir. Bu geçiş davranışları olarak nitelendirilen aslında bireyin etkinlikler arasında yaşadığı davranış bozukluklarıdır. Problemli davranışların ne zaman başladığı ve artış seviyesi kontrol edilerek bunlara dair veriler toplanmalıdır. Etkinlik içerisinde seçim yapılması gerekebilir veya etkinlikler arasında tercih edilmesi gereken bir seçenek bulunabilir. Bunlardan birine karar verilerek çizelge net olarak hazırlanmalıdır. Etkinlik çizelgesinin sunumu için kullanılacak materyaller belirlenmelidir. Gerekiyorsa uygun araç ve gereçler de tedarik edilmelidir. Çizelgenin hazırlanacağı ve uygulamaya konulacağı yer belirlenmelidir.
Çizelge hazırlandıktan sonra çizelgenin nasıl uygulanacağı bireye öğretilmelidir. Başta belli ipuçları kullanarak bireye yardım edilmeli ve çizelgeye tam olarak hâkimlik sağlaması için çabalanmalıdır. Uygulamalar yapıldıkça bunların sonuçları raporlandırılmalıdır. Bireyin durumuna göre mümkün olduğunca yeni resimler eklenerek çizelge farklılaştırılmalıdır. Uygulama her gün aynı kalırsa bireyin gelişimi mümkün olmaz. Bu nedenle sürekli hafif zorlaştırmalar yapılmalıdır. Belli bir süre sonra ipuçları azaltılmalıdır. Bazı zamanlarda da bireye fazla yüklenmemek için dinlenme günleri gibi zamanlar belirlenerek çizelge sadeleştirilmelidir.
Etkinlik çizelgeleri bireyin durumuna ve becerilerine göre farklı şekillerde hazırlanabilir. Bazen tek bir resim yeterli olacağı gibi bazı bireylerde de daha ayrıntılı bir çizelge hazırlamak gerekmektedir. Etkinlik çizelgelerinin kullanılabilmesi için de bireylerin bazı özellikleri kazanmış olması gerekmektedir. Bunları sıralayacak olursak;
- Bir nesneye ait resmi bulunduğu çizelge üzerinden ayırt edebilmesi gerekmektedir.
- Benzer nesneler arasında bağlantı kurarak bunları eşleştirebilmelidir.
- Resimlerin nesneler, nesnelerin de resimler ile bağlantılı olduğunu ayırt edebilmelidir.
- El ile gerçekleştirilen yönlendirmeleri kabul edebilmelidir.
Etkinlik çizelgesinin hazırlanması için en başta araçlar gereçler düzenlenmeli, ödüller hazırlanmalı, sembol sistemi belirlenerek çizelge yakınında bulundurulmalıdır. Daha sonra çizelgenin başlangıcına vesile olacak bir yönerge verilmelidir. Elle yönlendirme yapılacaksa bir sonraki aşamaya geçilerek fotoğraf veya sembol gösterilerek yapılacak etkinlik belirtilir. Gerekli araç gereç kullanılarak etkinlik gerçekleştirilir ve sonrasında kullanılan araç gereçler yerine kaldırılır. Başlangıç yönergesine direk uyulmuşsa ödüllendirme yapılır. Ödüllendirmenin yeterince etkili olup olmadığı da uygulama sırasında kontrol edilmelidir. Eğer ödül çocuğu yeterince teşvik etmiyorsa daha çok hoşuna gidecek bir şey bulunmalıdır. Hata yapıldığında en başa dönerek baştan çizelge uygulanmaya başlanmalıdır.
Etkinlik çizelgeleri ile büyüyen çocuklar yeni beceriler kazanarak yaşamlarının kalitesini arttırmaktadırlar. Örneğin en başta sandviç yapması için tüm ayrıntılar teker teker belirtilirken bir süre sonra tek bir resimle veya sandviç yap gibi bir söz ile çocuğun bu işlemi ipucu almadan kolayca gerçekleştirebildiği görülmüştür. Çocukların becerileri geliştikçe etkinliklerinde yer alacak durumları kendileri sıraya koyabilirler. Hatta bu etkinlikler arasında uyarlama da yapabilirler. Tüm çizelgedeki durumlar tamamlandıktan sonra yeni etkinliğe geçilmesi şarttır.
Kaynakça:
- dergiler.ankara.edu.tr:
http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/39/1806/19091.pdf
- readgur.com: