Davranış Değiştirme Yöntemleri

Otizmli çocuklarda zaman zaman bazı davranış problemleri görülmektedir. Anne ile babaların çocuklarda görülen bu davranış bozukluklarına karşı bilgi sahibi olması, ve bu davranışların önüne geçmek için bazı davranış değiştirme yöntemleri kullanması çocuklarda pozitif anlamda önemli etkiler yaratır.

Otizm tanısı koyulan birçok çocukta kendine zarar verme eğilimi bulunmaktadır. Bu davranış probleminin birçok farklı nedeni olabilir ancak düzenli ve zamanında eğitim ile bu sorun yok edilebilir. Başına bazı nesneler ile vurma gibi eylemler sergileyebilen otizmli çocuklar, çevreye karşı da agresif davranışlarda bulunabilmektedir. Önlem alınmadığı zaman ise çocukların gelişimlerini olumsuz olarak etkilemektedir. Davranış değiştirme yöntemleri uygulamak bu noktada oldukça önem kazanmaktadır.

Otizmli Çocuklarda Görülen Problem Davranışlar

Öfke Nöbetleri

Otizmli çocuklarda gözlemlenen problemli davranışların başında öfke nöbetleri gelmektedir. Bu davranış genel olarak 2,5 yaşlarında görülmektedir. Böyle dönemlerde konuşmanın çok az olması veya hiç olmaması çocukların isteklerini sözel anlamda ifade etmelerini engellemektedir. Bunun yanında kendini rahatsız eden bir durumla karşılaşan çocuklar öfke nöbetleri geçirmektedir.

Hem Kendilerine Hem Çevrelerine Zarar Veren Davranışlar

İletişim becerilerinde zorluk yaşayan otizmli çocuklar, kendilerine ve çevrelerine zarar veren davranışlarda bulunabilirler. Genel olarak endişeli olduklarında, kızdıklarında ya da başarısız olduklarında bu davranışlar ortaya çıkmaktadır. Bu durumlarda ellerine aldıkları nesneleri fırlatma, saç yolma, çığlık atma ya da ellerini ısırma gibi davranışlarda bulunurlar.

Takıntılı Davranışlar

Otizm tanısı koyulmuş olan çocuklarda bebeklik döneminden sonra ortaya çıkan bazı takıntılı davranışlar görülmektedir. Bu davranışlardan bazıları ömür boyu devam ederken bazıları ise zamanla kaybolmaktadır. Bu davranışlar ile yapıcı etkinlikler düzenlendiğinde, bu davranışlar problem boyutuna gelmeden engellenebilmektedir.

Özel Korkular

Otizmli çocuklar, bazı nesneler karşısında korku tepkileri geliştirmektedir. Bu nesneler bazen çevresel faktörler olabilirken bazen de herhangi bir nesne olabilmektedir. Bu korkuların kaynağını bilmek zordur ancak oluşmasını tetikleyen faktörlerin ne olduğunu bilmek ve buna uygun eğitim vermek, önlem almak açısından çok önemlidir.

Otizmli çocuk yukarıdaki davranış problemlerinden birini bile gösteriyorsa, en uygun eğitim yöntemi ile davranışın ortadan kaldırılması gerekmektedir. Bu sayede davranışın tekrarlanması engellenerek çocukların hem kendilerine hem de çevrelerine zarar vermeleri engellenmiş olur. Bu konuda uygulanması gereken yöntemler aşağıda anlatılmıştır.

Problemli Davranış Değiştirme Yöntemleri

Otizmli çocuklarda görülen problemli davranışlar engellenirken, onlarda korku yaratmamaya çalışılmalıdır. Psikolojik ya da fiziksel şiddet yöntemleri, davranışları kısa vadede engellese de uzun vadede daha büyük sorunlara yol açmaktadır. Bu nedenle şiddetten ve korku unsuru yaratacak davranıştan kaçınmak gerekmektedir. Bu anlamda uygulanacak davranış değiştirme metotları şunlardır:

Bitişiklik Kuramı

Öğrenmede bitişiklik kuramının önemi Guthrie tarafından ortaya koyulmuştur. Herhangi bir uyarıcıya yapılan tepkinin sonrasında aynı uyarıcı ile karşılaşıldığı zaman yapılma eğilimi vardır. Bu duruma tepki bitişikliği denilmektedir. Uyarıcıya karşı yapılan en son tepki tekrarlanmaktadır. Bunun da öğrenilebilmesi için çok sayıda alıştırma yapmaya ihtiyaç vardır.

Eşik Yöntemi

Otizmli çocuğa uyarıcı azar azar sunulur ve istenmeyen tepkinin çağrışımı engellenir. Uyarıcı zamanla yavaş yavaş artırılır ve uyarıcıya karşı yeni bir tepki geliştirilmiş olur. Olumlu olan ve olumlu olmayan davranışlardan önceki uyarıcı bir süre sonra azaltılmaktadır. Azalan bu uyarıcı ile çocuktaki tepkiler de yönlendirilerek olumsuz davranışlar azaltılmaktadır.

Bıktırma Yöntemi

Uyarıcılar, çocukta tepki yapmaktan bıkıncaya kadar verilmektedir. Örneğin bir nesneyi sürekli atan çocuğun karşısına biri geçirilerek, attığı nesneyi çocuğa geri atması istenir. Bu şekilde devam eden davranış sonrası sıkılan ve bıkan çocuk, nesne ama eylemini azaltacak ve zamanla tamamen bırakacaktır.

Problemli davranışların eğitimler ile engellenmesinin mümkün olduğu unutulmamalıdır, bunu sağlamak için kararlı olmak ve çocuğa zaman tanımak en önemli faktörlerdir.

Kaynaklar: