Taklit, bütün çocukların öğrenme sürecinde önemli bir unsur olduğu gibi, otizmli çocukların gelişiminde kritik bir noktada bulunmaktadır. Taklit hem sosyal hem de zihinsel gelişim için önemlidir. Bu yöntem ile rehabilite edilen ve eğitilen otizmli çocuklarda becerilerin ve pratiklerin kazanılması kolaylaşacağı gibi sosyal gelişim de büyük ölçüde artacaktır.

Taklitler kazandırılmak istenen yeteneğe göre sınıflandırılır. Bunun için öncelikle otizmli çocuğun hangi yönde eksiklik yaşadığı tespit edilmeli ve ona göre bir çizelge oluşturulmalıdır. Motor beceriler olarak adlandırılan becerilerin kazandırılması ise büyük ve küçük kas taklit becerileri ile olur. Bu beceriler sayesinde çocukların psikomotor aktiviteleri kazanmaları büyük ölçüde sağlanacaktır.

Motor Beceriler Kazandırılırken Hangi Yol İzlenmelidir?

Normal bir gelişim sürecine sahip olan bireylerde motor beceriler 2 yaş sonrasında hızlanır. Ancak otizm sahibi çocuklar bu becerileri kendi deneyimleri ile öğrenemezler. Bu yüzden bir terapiste ihtiyaç duyacaklardır. Kaba motor becerileri için büyük kas, ince motor becerileri için ise küçük kas taklit yöntemi uygulanır. Bunun için öncelikle otizmli çocuğun hareketleri incelenmeli ve hangi motor becerisini yerine getirme konusunda zorlandığı tespit edilmelidir.

Uyaran türleri ve seviyesi, motor becerileri etkileyen unsurlardır. Uyaran yoğunluğu ya da olumsuz uyaranlar normal bir gelişim sürecine sahip kişilerin bile bu beceriler kazanmasını engelleyebilir ya da kazanılmış olsa bile pratiği geçici olarak kaybettirebillir. Örneğin bir müzisyen aşırı stres hâlinde bildiği bir melodiyi çalamayabilir. Stres, anskiyete gibi etkenlerin otizmli bireyler üzerinde daha yoğun bir tesire sahip olduğu unutulmamalıdır. Motor taklit becerileri geliştirilirken olumlu ve dozajında uyaranlar olduğundan emin olunmalıdır. Ayrıca çocukta stres ya da anksiyete bozukluğu varsa öncelikle bu rahatsızlığın tedavisi uygulanmalıdır. Aksi takdirde sürekli bir uyaran durumu olacağı için çocuğun kaba ve ince motor becerileri geliştirmesi, mantığını kavrasa da pratik olarak yerine getirmesi zor olacaktır.

Kaba Motor Becerileri: Büyük Kas Taklit Becerileri

Büyük kas taklit becerilerinin temel amacı çocuğa yürüme, dengede durma, ilerleme, vücudunun kaba kaslarını fonksiyonel bir biçimde kullanma yeteneğini yani kaba motor becerilerini kazandırmaktır. Kas gelişimi ve kaba motor beceriler 2 yaşından sonra hızlandığı için, bu süreçte yapılan rehabilitasyon daha etkili olacaktır. Ancak daha büyük yaştaki çocuklarda da taklit becerileri bu şekilde geliştirilebilir.

Büyük kas taklit becerileri kazandırılırken çeşitli pekiştireçler kullanılabilir. Yiyecekler ve diğer olumlu uyaranlar bu esnada çocuğu motive edecektir. Öncelikle çocuğun davranışlarını ipuçlu ve ipuçsuz olarak ikiye ayırmak gerekir. İlk etapta, ipuçlu davranışlar başarıldığında çocuk ödüllendirilir. Daha sonra ipuçlu davranışlar kendiliğinden yapıldığında sadece ipuçsuz olanlar ödüllendirilmelidir. Bu şekilde kaba motor becerilerin kazanma süreci hızlanacaktır.

Eğitmenin çocuğun kazanması istenilen davranışı yapması ya da ona fiziksel olarak yardımcı olması gerekir. Örneğin yürüme pratiğinin kazandırılması için çocuğun ayağı “böyle yap” denilerek kaldırılabilir ve nasıl yürüyeceği gösterilebilir. Bu pratikleri sürekli olarak tekrarlandıktan sonra çocuk yürüme becerisini kazanacaktır. Edinim kazanıldıktan sonra genelleme çalışmalarına başlanarak devam edilebilir.

İnce Motor Becerileri: Küçük Kas Taklit Becerileri

Küçük kas taklit becerileri, el becerisi olarak adlandırılan ince motor becerilerinin kazanılmasına yöneliktir. Kalem tutma, enstrüman çalma, alet yapma, çatal-kaşık kullanma gibi beceriler “ince kas” olarak kaslar ile yerine getirilir. Bu taklit eğitiminin temel amacı çocuğun ince kaslarını işlevsel bir biçimde kullanmasını ve ince motor becerileri içeren çeşitli faaliyetleri yerine getirebilmesini sağlamaktır.

Bu kas becerilerinde de pekiştireç kullanımı ve ipucu yöntemi uygulanabilir. Ancak büyük kas taklit becerileri kadar yoğun ipuçlarının kullanılması gerekmez. Çocuktan legoları birleştirmesi, çıkarması, keçeli kalem kapaklarını çıkarıp takması, kağıt mendili buruşturması gibi el ile basit bir şekilde yapılacak hareketleri yapması istenebilir. Bu hareketler terapist tarafından gösterilir ve yerine getirildiğinde çocuk ödüllendirilir.

Daha sonra herhangi bir nesne gerektirmeyen yapılan kas taklitleri uygulanmalıdır. Örneğin parmaklar birbirine değdirilerek çocuktan aynısının yapılması istenebilir. Bu tür parmak hareketleri nesne ile ya da nesnesiz olarak gösterilerek çocuğun ince kas becerileri kazandırılabilir.

Kaynakça: