Ayırma Ve Genelleme

Otizm Spektrum Bozukluğuna sahip bireylerde anlamlandırma ve kavrama konusunda ciddi eksiklikler görülür. Normal bir gelişim süreci izleyen kişiler, nesneleri ve kavramları ayırt etme, sınıflandırma becerisini kendi deneyimleri ve gözlemleri ile kazanabilirler. Ancak otizmli bir birey için bunun tek başına kazanılması mümkün değildir. Bu yüzden nitelikli bir terapi uygulanması gerekir.

OSB sahibi kişiler nesneleri, kavramları ayırt etme konusunda büyük sıkıntılar yaşarlar. Herhangi bir nesnenin görsel ve işlevsel özelliklerini göz önüne alarak onu diğerlerinden ayırt etmek bu rahatsızlığa sahip kişiler için ciddi anlamda zor olacaktır. Ayrıca nesneler tek başına ayırt edilse bile, onların sınıflandırılması da gerekir. Bu yüzden otizmli çocuklara ayırma ve genelleme yetenekleri kazandırılmalıdır. Ayırma ve genelleme becerisi, yalnızca nesnelerin ve kavramların anlamlandırılması için değil, dil kazanımı ve pratiği için de önemlidir.

Genelleme: Klasik koşullanmadan sonra uyarana benzer diğer uyarıcılara da aynı tepkinin verilmesidir. Örneğin bir köpeğe “kuçu kuçu” demeyi öğrenen bir çocuk bunu hayvanların tümüne genelleyerek koyun gördüğünde de aynı tepkiyi gösterebilir.
Ayırt Etme: Genellemenin tam tersidir. Tepkilerin yalnızca spesifik bir uyarana verilmesidir.

Ayırt Etme

Normal bir gelişim sürecine sahip olan kişiler, nesneleri, sesleri, kavramları erken yaşlardan itibaren ayırt edebilirler. Duyulan sesler çoğu zaman emekleme dönemindeyken ayırt edilip uyaranlar ayrılırken, nesneleri ayırt etme süreci iki yaşında hızlanır. Otizm sahibi bir bireyin bu yeteneği kazanabilmesi için uzman bir terapist tarafından verilen görsel ve işitsel ayırt etme eğitimini alması gerekir.

Otizmli bireylerin ayırt etme sürecinde ailelerin de büyük bir görevi bulunmaktadır. Terapist tarafından verilen eğitimler evde tekrarlanmadığı sürece işlev kazanmayacak ve çocuk ayırt etme yeteneğine tam anlamıyla sahip olmayacaktır. Otizm sahibi çocuklarda ayırt etme yeteneğinin gelişmesi için eşleşme yöntemi kullanılır. Bu yöntemde ilk etapta nesneler eşleştirilir. Kaşık, tabak, çatal, kapak, hortum gibi nesneler aynılarıyla eşleştirilir. Daha sonra sırayla çocuktan farklı nesneleri eşleştirmesi, bir nesnenin eşini birkaç nesne arasından bulması, nesneleri resimlerle ve resimleri resimlerle eşleştirmesi istenir. İlerleyen etaplarda ise kare, dikdörtgen, yuvarlak gibi geometrik şekillerin eşleştirilmesi ve nesnelerin büyüklük-küçüklük gibi kıstaslarla gruplanması beklenir.

Bu eğitimin temel amacı çocuğun nesneleri diğerlerinden ayırt etmesini sağlayabilmektir. Burada nesnenin ismini söyleyerek çocuğun kavramı da öğrenmesi sağlanır. Örneğin bir kareyi eşleştirmesi istendiğinde, çocuk sadece kareyi diğer nesnelerden ayırt etmeyi öğrenmeyecek, aynı zamanda kare kavramını kazanacaktır.

Ayırt etme işleminde pekiştireçler son derece önemlidir. Yiyecek pekiştireçleri her zaman ortamda bulunmalıdır. Çocuk ipucu gerektiren işlemleri yaptığında bu pekiştireçler verilmelidir. Eğer işlemleri ipucu olmadan yerine getirme pratiğini kazandıysa, pekiştireçler sistemli bir biçimde geri çekilmeli ve sadece ipucu olmadan yapabildiği işlemlerde pekiştireçler ile ödüllendirilmelidir.

Genelleme

Otizmli bireylerin kavramları, nesneleri ve uyaranları algılayabilmeleri için, genelleme ile ayırt etme arasındaki ilişkiyi kurabilmeleri gerekir. Genelleme kazandırma bu yüzden önemlidir. Bu yeteneğe sahip olmayan bireyler, tek tek nesneleri anlayıp tanımlandırabilseler de bu nesneleri özellikleri bakımından gruplandırma konusunda eksiklik yaşayarlar. Bu yüzden genelleme yeteneğinin de iyi bir terapi uygulanarak çocuklara kazandırılması gerekir.

Genelleme yeteneğinin kazanılması için öncelikle çocuklara nesneleri, uyaranları, sesleri, kavramları gruplamayı öğretmek gerekir. Örneğin çocuk “hayvan” kavramına sahip olduğunda bu konuda genelleme yapabilecek, gördüğü hayvanları herhangi bir eğitmenin yardımı olmadan bu kategoriye sokabilecektir. Genellemenin kazanılması için öncelikle ayırt etme ve eşleştirme eğitiminin tam anlamıyla verilmesi, daha sonra renk ve şekil gibi kavramların öğretilmesi gerekir.

Kaynaklar: